Còn có tên gọi khác là lưỡi bò, dương đề, thổ đại hoàng. Tên khoa học là Rumex wallichii Meissn, thuộc họ Rau Răm (Polygonaceae).

Là cây thuốc nam quý, có thân mọc thẳng đứng, có rãnh, cao đến 1m, ít phân nhánh. Phiến lá hình mũi mác dài, hẹp, hai đầu nhọn, lá nhẵn, mép lá nguyên. Hoa họp thành chùy ở ngọn và tạo thành những xim mang rất nhiều hoa màu xanh, mọc sát nhau. Trên cụm hoa có nhiều lá hẹp hình đài, cuống hóa mảnh và có đốt ở phần gốc. Quả hình 3 cạnh, nằm trong bao hoa.

Dược liệu: Mấu rễ tròn, dài 10-20cm, đường kính 1-1,5cm, vỏ ngoài có màu vàng nâu hoặc nâu tươi, có vết nhăn dọc, vết cắt ngang không bằng phẳng, có mùi thơm nhẹ.

Phân bố và thu hoạch

Cây mọc hoang ở khắp nơi, đặc biệt là ven bờ ruộng, rãnh mương không có nước.

Cây thường xuất hiện từ tháng 11 – 12 cho đến tháng 6. Cây mọc hoang dại nơi đất không tốt thì rễ gẫy không thành củ. Nếu được trồng chăm bón tốt thì củ to. Có thể trồng bằng hạt vào mùa xuân, đào lấy củ vào mùa thu, phơi khô dùng làm thuốc.

Theo Y học cổ truyền, cây chút chít có vị chua đắng, tính lạnh tác dụng thanh nhiệt, lương huyết, nhuận tràng, sát trùng… Có tác dụng chữa táo bón, mụn nhọt, hắc lào, ứ huyết sưng đau… Trong dân gian, trước đây người ta thường dùng lá xát vào những chỗ da bị hắc lào hoặc dùng nước sắc lá và rễ để chữa hay rửa các mụn ghẻ.

Công dụng của cây chút chít

1. Trị mẩn ngứa: Lấy 15g lá chút chít tươi, rửa sạch, giã nát, chà xát vào nơi bị ngứa, sau đó rửa lại và lau khô. Ngày làm 2 lần.
2. Trị mụn nhọt chưa vỡ mủ: 15g rễ chút chít, rửa sạch, thái mỏng, cho thêm ít dấm vào, rồi đắp vào nốt mụn và để như vậy khoảng 1-2h, ngày làm 2 lần. Đắp liên tục 3 ngày.
   
3. Chữa táo bón: Lấy 4g rễ chút chít, 4g cam thảo, rửa sạch, sắc cùng với 3 bát nước cho đến khi còn 1 bát, chia 2 lần uống trong ngày, uống khi còn nóng. Liệu trình 3 ngày.
4. Chữa ngứa có trùng: Lấy rễ chút chít rửa sạch, đâm nát trộn cùng mỡ lợn, thêm vào chút muối, bôi vào chỗ ngứa, ngày 2-3 lần.
5. Trị đại tiện ra máu: Dùng rễ chút chít để nguyên vỏ, rửa sạch, gừng giã nhỏ, mỗi thứ nửa bát rồi đem sao đỏ, tẩm giấm đem sắc lấy nước uống trong ngày.
6. Chữa ngứa lâu ngày: Rễ chút chít tươi giã nát, vắt lấy nước cốt rồi trộn thêm bột khinh phấn cho sền sệt và bôi vào chỗ ngứa 3-5 lần sẽ có kết quả.
7. Trị mụn trứng cá và ghẻ: Cho rễ cây chút chít vào bình ngâm với rượu trắng trong 10 ngày, sau đó dùng bông gòn thấm nước chấm lên nốt mụn và vết ghẻ, mỗi ngày 1 lần, dùng liên tục cho đến khi hết.
8. Trị trĩ nội: Lấy 30g rễ chút chít tươi, 120g thịt lợn (nửa mỡ nửa nạc), nấu cho thịt mỡ nhừ, lấy nước uống và ăn thịt.
9. Chữa hắc lào: Dùng 90g rễ chút chít phơi khô ngâm với 600ml rượu gạo, mỗi ngày lắc bình 1 lần. Ngâm trong10 ngày rồi lọc lấy nước bôi vào vùng da bị hắc lào, mỗi ngày làm 1 lần cho đến khi khỏi.

   

10. Chữa đại tiện bí: Lấy 8-10g củ tươi rửa sạch rồi nhai sống nuốt lấy nước. Hoặc kết hợp 9g chút chít, 9g chỉ xác và 6g mộc thông sắc lấy nước uống, sau 1 giờ mà vẫn chưa đi được thì sắc thêm lần nữa để uống tiếp.
11. Trị xuất huyết nội, bầm tím do dị ứng: Dùng 30g rễ chút chít tươi sắc lấy nước uống. Hoặc lấy rễ nghiền bột mịn, mỗi làn uống 9g với nước sôi để nguội, ngày uống 2 lần.
12. Trị viêm da thần kinh: Lấy 4g rễ chút chí và 6g khô phàn, tán bột trộn chung với dấm rồi bôi vào chỗ đau ngứa, ngày bôi 1-2 lần.
13. Thuốc tẩy: Lấy 8g rễ chút chít thái mỏng, 4g cam thảo sắc với 300ml nước, cho đến khi còn 150ml, chia uống nhiều lần trong ngày.
14. Da nổi vết đỏ giống như hình đồng tiền lớn: Cho 120g rễ chút chít rửa sạch, giã nát lấy nước, 10g xuyên sơn giáp đốt tồn tính, 15g xuyên tiêu tán bột, 120g gừng sống giã lấy nước cốt, trộn tất cả các vị rồi cho vào vải bọc sát vào vết ngứa, nếu khô thì cho tiếp dấm vào để dùng.
15. Nhuận tràng: Mỗi viên chút chít có bột chút chít 0,50g, bột cam (hảo 0,30g, diêm sinh đã rửa 0.15g, bột hồi 0,04g. Muốn có tác dụng nhuận tràng, ngày uống 1-2 viên, tác dụng tẩy: 3-6 viên hay 8 viên. Uống vào buổi tối.

Trên đây là những tác dụng của cây chút chít được áp dụng trong chữa bệnh rất hiệu quả, tuy nhiên đối với những người bị hư hàn và tiêu chảy không nên dùng chút chít. Trước khi áp dụng các bài thuốc trên, người bệnh nên tham khảo ý kiến của thầy thuốc.

Bạn đọc có thể tham khảo thêm công dụng cũng như cách dùng của những cây dược liệu khác ở trên tại website https://caythuocdangian.com/ do blogger Đặng Đình Quyết sưu tầm và tổng hợp.